शरीरातील बॅड कोलेस्ट्रॉल बाहेर काढणारी भाजी | 'या' भाजीचे फायदे वाचून तुम्ही सुद्धा नक्की खाल |Kantola Vegetable Benefits| करटोली रानभाजी | Spiny gourd

पावसाळ्याच्या दिवसांत ग्रामीण भागातील महिला अनेक रानभाज्या बाजारात विकण्यासाठी घेऊन आलेल्या तुम्ही पाहिल्या असतील . त्यातील बऱ्याच रानभाज्या आपल्याला माहीत सुद्धा नसतात . अशाच एका रानभाजीबद्दल आपण जाणून घेऊया . ती भाजी म्हणजे करटोली रानभाजी . अनेक जणांना करटोली भाजी माहिती आहे ,पण ही भाजी कशी बनवायची हेच माहिती नसते . त्यामुळे ही भाजी घेणे टाळले जाते . परंतु ही भाजी आरोग्याला फायदेशीर आहे . त्यामुळे या भाजीची आता निर्यात सुद्धा केली जाते . प्रथम आपण या भाजीबद्दल जाणून घेऊया . या भाजीचे शास्त्रीय नाव मोमारडिका डायओयिका (Momordica dioica )असे असून ती कुकुरबिटेसी ( Cucurbitaceae ) या कुळातील आहे . ही भाजी कारल्याच्या प्रजातीमधील असली तरी ती कारल्यासारखी कडवट नसते . या भाजीला वेगवेगळ्या भागात वेगवेगळी नावे आहेत .जसे की कंटोला,कर्टुली. कर्कोटकी ,करटोली , कनटोली,कारटोली ,रानकारली ,करटुली अशा अनेक नावांनी ही भाजी ओळखली जाते .इंग्रजीत या भाजीला 'वाइल्ड करेला फ्रूट ' किंवा Spine gourd असे म्हटले जाते . ही भाजी भारतातील विदर्भ ,मराठवाडा ,कोकण , पश्चिम घाट येथे मोठ्या प्रमाणावर आढळते .या भाजीमध्ये प्रोटीन ,कार्बोहायड्रेट्स ,विटामीन ए , कॅल्शियम ,मॅग्नेशियम ,पोटॅशियम ,झिंक ,कॉपर ,सोडियम ,विटामीन बी1 , बी 2 ,बी 3 ,बी 5 ,बी 6 ,बी 9,बी 12 , विटामीन सी ,विटामीन डी असे अनेक पोषक तत्वे आढळतात . म्हणून या भाजीला खूपच महत्व आहे .

करटोली वनस्पतीचे वर्णन :

ही एक वेलवर्गीय वनस्पती आहे .ही भाजी डोंगराळ भागात व माळरानावरील छोट्या छोट्या झुडुपांवर आढळते . पाऊस पडला की जमिनीत असलेल्या कंदापासून वेल तयार होत जाते . पाने साधी एका आड एक आणि रुंद ,अंडाकृती तसेच हृदयाकृती, दातेरी कडा असलेली असतात . करटोलीला जून ते ऑगस्ट महिन्यात फुले येतात . फुले ही पिवळी असून एकलिंगी असतात . नर आणि मादी फुले ही वेगवेगळ्या वेलींवर येतात . फुलांना पाच पाकळ्या असून त्या एकमेकांना चिकटलेल्या असतात .तर फळे काटेरी आवरण असलेली लंबगोलाकार असतात . फळांमध्ये लाल गरात लगडलेल्या अनेक बिया असतात . या भाजीला लंबगोलाकार कंद असतो त्यावर कंकणाकृती खुणा असतात त्याचा वापर औषधात केला जातो .

करटोलीचे औषधी गुणधर्म व भाजी खाण्याचे फायदे :

1 ) वरुन काटेरी दिसणारी ही भाजी फायबर आणि अॅंटी ऑक्सिडंटयुक्त असल्याने शरीरातील बॅड कोलेस्ट्रॉल विष्ठेद्वारे बाहेर काढण्यास मदत करते.

2 ) मूतखडा ,डोक्याचा त्रास ,हत्तीरोग ,सर्व प्रकारची विषबाधा या विकारांमध्ये कंदाचा वापर केला जातो .

3 ) आतड्यांच्या तक्रारीत व मुळव्याधीत रक्तस्राव थांबवण्याकरिता करटोलीचे भाजलेले कंद उपयोगी आहे .

4 ) पाने ही कृमिनाशक असून ताप ,दमा ,श्वासनालिका दाह , बद्धकोष्ठता , मूळव्याध यावर गुणकारी आहेत .

5 ) करटोलीचे फळ हे मधुमेह ,कुष्ठरोग ,मूत्रस्त्राव ,वात यावर उपयुक्त आहे .

6 ) सर्दी . खोकला ,ताप अशा आजारांवर ही भाजी फायदेशीर आहे .

7 ) करटोलीची भाजी नियमित सेवन केल्याने कॅन्सरचा धोका कमी होतो.

8 ) हायपरटेन्शन किंवा हाय बीपी असणाऱ्या लोकांनी या भाजीचे सेवन केल्यास हाय ब्लड प्रेशर कमी होण्यास मदत होते .

9 ) हायरटेन्शनमध्ये करटोलीचा ज्यूस प्यायल्यास आराम मिळतो .

10) या भाजीत मोठ्याप्रमाणावर फायबर असून कॅलरीचे प्रमाण कमी आहे . परिणामी ही भाजी वजन कमी करण्यास उपयुक्त आहे

11 ) पोट साफ होण्यासाठी व शरीराची शक्ती वाढण्यास मदत होते .

12 ) मधुमेहाच्या रुग्णांनी ही भाजी नियमित खाल्ल्यास रक्तातील साखर कमी होते .

13) त्वचारोग होऊ नये म्हणून ही भाजी अवश्य खाल्ली पाहिजे .

करटोलीची भाजी बनवण्याची पद्धत :

साहित्य :

करटोली, कांदा ,हिंग ,मोहरी ,जिरे ,हळद , मिरची पावडर , तेल ,मीठ

कृती :

करटोलीचे आडवे भाग करून किंवा उभी चिरून त्यातील बारीक बिया व गर काढून टाकावे . नंतर बारीक चिरून किंवा बारीक ,पातळ ,गोल चकत्या कापून घ्याव्यात . त्यानंतर कढईत तेल गरम करून त्यात जिरे ,मोहरी व हिंग टाकावे . त्यात बारीक चिरलेला कांदा व मिरची पावडर ,हळद टाका . मिश्रण व्यवस्थित परतून घ्यावे . त्यात चिरलेली करटोली टाकून पुन्हा परतून घ्यावे . नंतर झाकण ठेऊन 1-2 मिनिटे वाफ येऊ द्यावी . तद्नंतर झाकण काढून त्यात चवीनुसार मीठ टाकावे . पुन्हा झाकण न ठेवता गॅस मंद आचेवर ठेऊन पाणी न टाकता भाजी 4-5 मिनिटे परतून घ्यावी .

निष्कर्ष :

करटोली ही भाजी खाद्य प्रकार तर आहेच ,परंतु या वनस्पतीचा वापर औषध म्हणूनही केला जातो . ही एक बहुगुणी वनस्पती आहे . ही वनस्पती सर्दी ,खोकला ,वात ,रक्तरोग,मळमळ , हृदयरोग , मधुमेह , कुष्ठरोग,डोळ्यांचे आजार , तोंडाला चव नसणे ,सर्दी ,खोकला ,ताप , पोट साफ होण्यासाठी व शरीराची शक्ती वाढण्यास मदत अशा अनेक आजार व विकारांवर गुणकारी आहे .

हे पण वाचा :

1 ) पेवा रानभाजी रेसिपी

2 ) भारंगी भाजी रेसिपी

3 ) टाकळा भाजी रेसिपी

FAQ : शरीरातील बॅड कोलेस्ट्रॉल बाहेर काढणारी भाजी | 'या' भाजीचे फायदे वाचून तुम्ही

सुद्धा नक्की ख्याल |Kantola Vegetable Benefits| करटोली रानभाजी | Spiny gourd

1) करटोली भाजी खाण्याचे फायदे कोणते आहेत ?

_करटोली भाजी वात ,रक्तरोग,मळमळ , हृदयरोग , मधुमेह , कुष्ठरोग,डोळ्यांचे आजार , तोंडाला चव नसणे ,सर्दी ,खोकला ,ताप , पोट साफ होण्यासाठी व शरीराची शक्ती वाढण्यास मदत अशा अनेक आजार व विकारांवर गुणकारी आहे .

2) करटोलीच्या कंदाचा उपयोग काय ?

_आतड्यांच्या तक्रारीत व मुळव्याधीत रक्तस्राव थांबवण्याकरिता करटोलीचा भाजलेला कंद गुणकारी आहे .

3) करटोलीच्या भाजीमध्ये कोणते विटामीन असतात ?

_विटामीन ए ,,विटामीन बी1 , बी 2 ,बी 3 ,बी 5 ,बी 6 ,बी 9,बी 12 , विटामीन सी ,विटामीन डी इत्यादी विटामीन आढळतात .

4) करटोलीच्या बिया कोठे मिळतात ?

_करटोलीच्या बिया जंगलात आढळतात . जेव्हा पावसाळ्यात ही वेल उगवून त्यावर फळे लागतात आणि ही फळे पिकली की बिया जमिनीवर खाली पडतात .

ही आहे आरोग्यासाठी बहुगुणी रानभाजी |Costus speciosus | पेवा रानभाजी कशी बनवावी ?| Benefits of Costus speciosus |पेव रानभाजी

 

Costus speciosus | पेवा रानभाजी कशी बनवावी ?| Benefits of Costus speciosus 

मित्रांनो भारत हा देश वनौषधींनी समृद्ध असा देश आहे. भारतामध्ये सुमारे 20,000 वनस्पतींच्या प्रजाती आढळतात. त्यापैकी सुमारे 2500 वनस्पती या औषधी वनस्पती आहेत . या औषधी वनस्पतींपैकीच एक असलेली वनस्पती म्हणजेच पेव वनस्पती होय. या वनस्पतीला काही भागांमध्ये पेवा या नावाने सुद्धा ओळखले जाते. Costus speciosus ही एक महत्त्वाची औषधी आणि शोभेची वनस्पती आहे. ही वनस्पती अनेक रोगांवर उपचार करण्यासाठी वापरली जाते. या वनस्पतीचे लॅटिन नाव Costus speciosus असे आहे . तर शास्त्रीय नाव Cheilocostus speciosus असून ही वनस्पती कोस्टेसी ( Costaceae ) कुळातील आहे . ही वनस्पती संपूर्ण उष्णकटिबंधीय प्रदेशात म्हणजेच आफ्रिका आशिया आणि अमेरिका खंडात आढळते. भारतामध्ये ही वनस्पती हिमालयाच्या पायथ्याशी असलेल्या टेकड्या तसेच हिमाचल प्रदेश ,आसाम, विंध्य,सातपुडा पर्वताच्या टेकड्या, आंध्र प्रदेशाचा पूर्व घाट व पश्चिम घाट ,कर्नाटक ,तमिळनाडू, केरळचे घाट आणि महाराष्ट्र राज्यामध्ये सह्याद्री पर्वत रागांमध्ये ही वनस्पती मुबलक प्रमाणात आढळते.

 

वनस्पतीचे वर्णन :

ही वनस्पती सुमारे पाच ते सहा फूट उंचीपर्यंत वाढते.ही एक रसाळ ,ताठ, सरळ आधाराशिवाय वाढणारी वनस्पती असून खोडावर गडद हिरव्या रंगाची लंबवर्तुळाकार किंवा अंडाकृती पाने असतात . या वनस्पतीला साधारणपणे जुलै - ऑगस्ट महिन्यात गुच्छाने पांढऱ्या रंगाची सुवासिक फुले येतात.फुलांच्या पाकळ्या सुंदर आणि आकर्षक असतात . ही फुले क्रेप पेपरसारखी दिसतात म्हणून याला Crepe ginger असे म्हणतात . फुले ही कपाच्या आकाराची असतात आणि त्यामध्ये क्रेस्ट पिवळे पुंकेसर असतात . ही फुले हिवाळ्याच्या हंगामात सुकतात . फळे लाल रंगाची असतात . त्यामध्ये काळ्या रंगाच्या बिया असतात . या वनस्पतीला संस्कृतमध्ये केमुका, कुष्टा, काश्मीरा , शूरा ,कटार कटार कन्नडमध्ये पुष्पमूला, तेलुगुमध्ये कश्मीरामू ,चेंगलवा कोष्टा हिंदी आणि बंगालीमध्ये केऊ कंद, केऊ व तमिळमध्ये कोटट्म किंवा कोष्टम , आसामी मध्ये जोम लाखुती तर इंग्रजीमध्ये Crepe ginger आणि मराठीमध्ये पेनवा किंवा पुष्करमुला,पेव ,पेवगा,पेवा या नावांनी ओळखले जाते. 

Benefits of Costus speciosus 

पेवा भाजीचे औषधी गुणधर्म :

1 ) या वनस्पतीचा उपयोग अन्न म्हणून तर केला जातोच ,परंतु औषध म्हणून मोठया प्रमाणावर उपयोग केला जातो .

2 ) राईझोमचा रस डोक्याला थंड आणि आराम देण्यासाठी लावला जातो .

3 ) या वनस्पतीची पाने डोकेदुखी आणि तापावर गुणकारी आहेत .

4 ) कफ ,खोकला ,जखम ,खरूज ,सर्पदंश , कावीळ ,संधिवात यावर ही वनस्पती गुणकारी आहे .

5 ) जळजळ , बद्धकोष्ठता ,कुष्ठरोग ,त्वचा रोग ,दमा ,अशक्तपणा ,आतडयातील उष्णता ,जंत , डोळ्यांचा आणि कानाचा संसर्ग , नाक दुखणे ,पुरळ , उलट्या थांबवण्यासाठी या वनस्पतीचा वापर केला जातो .

6 ) या वनस्पतीचे राईझोमस कडू ,तुरट परंतु शीतलक , कामोत्तेजक आणि कृमिनाशक असतात .

पेवा भाजी बनवण्याची पद्धत ( Peva Bhaji Recipe ) :

साहित्य :

पेवा भाजीची कोवळी पाने , 1-2 कांदे ,मिरची पावडर , हळद , तेल , मीठ

कृती :

प्रथम पेवा भाजीची कोवळी पाने स्वच्छ धुऊन घ्या . नंतर पानांचे देठ कापून टाका . भाजीची पाने बारीक कापून घ्या . कापून घेतलेली भाजी एक उकळा येईपर्यन्त गरम पाण्यात उकळून घ्या . उकळून घेतलेली भाजी गाळून घेऊन अलग करा. थोडावेळ भाजी थंड होऊ द्या . थंड झालेली भाजी हाताने पिळून घ्या . पिळून घेतलेली भाजी मोकळी करा . त्यात चवीनुसार मीठ टाका . नंतर त्यात हळद ,मिरची पावडर टाकून मिश्रण एकजीव करा . म्हणजेच भाजीला मसाला लाऊन ठेवा . त्यानंतर गॅसवर कढई ठेऊन तेल गरम करून त्यात बारीक चिरलेला कांदा टाका . कांद्याला गुलाबी रंग आल्यानंतर त्यात मसाला लाऊन ठेवलेली भाजी टाकून ती व्यवस्थित परतून घ्या . त्यानंतर गॅस मंद आचेवर ठेऊन भाजी शिजू द्यावी . 2-3 मिनिटांनी पुन्हा भाजी परतून घ्यावी . थोडा वेळ आणखी भाजी शिजू द्यावी . शिजलेल्या भाजीचा भाकरी सोबत नक्कीच आस्वाद घ्या .

निष्कर्ष :

पेवा ही भाजी खाद्य प्रकार तर आहेच ,परंतु या वनस्पतीचा वापर औषध म्हणून मोठ्याप्रमाणावर केला जातो . या वनस्पतीबद्दल सांगायचे झाल्यास ही एक बहुगुणी वनस्पती आहे . ही वनस्पती कफ ,खोकला ,जखम ,खरूज ,सर्पदंश , कावीळ ,संधिवात ,जळजळ , बद्धकोष्ठता ,कुष्ठरोग ,त्वचा रोग ,दमा ,अशक्तपणा ,आतडयातील उष्णता ,जंत , डोळ्यांचा आणि कानाचा संसर्ग , नाक दुखणे ,पुरळ , उलट्या थांबवण्यासाठी अशा अनेक आजारांवर उपयुक्त आहे .

हे सुद्धा वाचा : खरशिंगाच्या शेंगांची भाजी

FAQ : Costus speciosus | पेवा रानभाजी कशी बनवावी ?| Benefits of Costus speciosus 

1) कॉस्टस स्पेसियससचा ( पेव ) उपयोग काय ?

_ राईजोमचा उपयोग आयुर्वेदात न्यूमोनिया , बद्धकोष्ठता ,त्वचा रोग , ताप, दमा ,जळजळ ,अशक्तपणा , खोकला , जलोदर, लघवीचे आजार आणि कावीळ इत्यादी आजारांवर केला जातो .

2 ) कॉस्टस स्पेसियससचचे ( पेव ) सामान्य नाव काय ?

_ Crepe ginger ,Setawar Tawar ,Spiral Flag ,Cane Reed ,Malay Ginger ,Spiral Ginger,White Costus.

3 ) Costus speciosus खाण्यायोग्य आहे का ?

_ होय , या वनस्पतीच्या पानांची भाजी केली जाते . फुले ही बहुतेकदा सॅलडमध्ये वापरली जातात . तर राईझोमपासून सिरप बनवले जाते .

4 ) What is the use of crepe ginger ?

_ राईझोमचा वापर हा ताप , पुरळ , दमा , आतडयातील जंतावर उपचार तसेच कॉस्मेटिक्समध्ये केला जातो .