.png)
काटे सावर | शाल्मली | Kate Sawar|Indian Silk Tree|काटे सावर एक रानभाजी
काटे सावर | शाल्मली | Kate Sawar|Indian Silk Tree|काटे सावर एक रानभाजी
काटेसावर | शाल्मली | Kate Sawar|Indian Silk Tree|काटे सावर एक रानभाजी
हिवाळा ऋतू संपत असताना जंगलामध्ये आपल्याला हळूहळू बदल होताना पाहायला मिळतात. अशावेळी शहरातील ताणतणावाच्या वातावरणातून बाहेर पडून निसर्गाच्या सानिध्यात मनसोक्त निसर्गाचा आनंद घ्यावासा वाटतो. निसर्गात मनसोक्त बागडावे असे वाटते. जंगलातील झरे,खडक, डोंगर, प्राणी, पक्षी आणि आपल्याला प्राणवायू देणाऱ्या वनस्पती यांच्यासोबत मुक्तपणे जीवन जगावेसे वाटते. जंगल म्हटले की जंगलामध्ये अनेक प्रकारच्या वनस्पती आपल्याला पाहायला मिळतात. यामध्ये अनेक प्रकारच्या वनस्पती या आयुर्वेदिक वनस्पती असतात तर काही वनस्पतींचा मानव आपल्याआहारात वापर करत आला आहे. ज्याला आपण रानभाज्या असे म्हणत आहोत. अशाच एका रानभाजीबद्दल आज आपण माहिती जाणून घेणार आहोत. ती रानभाजी म्हणजेच काटेसावर. काटेसावर ही वनस्पती सावर, लाल सावर ,सावरी अशा अनेक नावांनी ओळखली जाते. ही वनस्पती बॉम्बॅकेसी कुळातील असून तिचे शास्त्रीय नाव Bomax ceiba असे आहे. संस्कृतमध्ये ही वनस्पती शाल्मली या नावाने ओळखली जाते. तर इंग्रजीमध्ये या वनस्पतीला Semul , Red Silk Cotton Tree, Red Cotton Tree, Indian Silk Tree, Silk Cotton Tree , Kapot Tree, Indian Bombax अशा विविध नावांनी ओळखले जाते.
Kate Sawar
काटेसावर ही वनस्पती भारतभर सगळ्यात जंगलात आढळते. ही पानझडी वनस्पती असून ती शेताच्या बांधावर कडेकपारीत, पायवाटेवर, रस्त्याच्या कडेला, गावाच्या वेशीवर आशा सर्वच ठिकाणी पाहायला मिळते. ही वनस्पती साधारणपणे 30 ते 45 मीटर उंचीपर्यंत वाढते. या वनस्पतीच्या खोडावर त्रिकोणी आकाराचे काटे लगडलेले असतात. फांद्या सरळ आडव्या व झुबक्यांनी आलेल्या असतात. त्यावर फिकट करड्या रंगाची काहीशी चंदेरी आणि गुळगुळीत खूप झाड साल असते. या वनस्पतीची पाने संयुक्त आणि एका आड एक येणारी पाच ते सात पर्णिका असलेली असतात. पाने ही शिरायुक्त आणि पानांच्या कडालाही शिरांच्या कडा असणारी असतात. ही वनस्पती इतकी घाई करते की डिसेंबर पर्यंत सगळी पानं गाळून वसंत ऋतूच्या स्वागतासाठी सज्ज होते. जानेवारीत या वनस्पतीच्या पानेविरहित फांद्यांवर छोट्या छोट्या अनेक कळ्या दिसायला लागतात. फेब्रुवारी ते मार्च पर्यंत ही संपूर्ण वनस्पती फुलांनी बहरून जाते. या वनस्पतीची फुले मोठी ,द्विलिंगी गडद गुलाबी आणि फिक्कट गुलाबी पाच पाकळ्या असलेली असतात. या फुलांमध्ये मध असल्यामुळे मध भक्षण करण्यासाठी या वनस्पतीवर पक्षी गर्दी करताना पाहायला मिळतात. फुलांच्या पाकळ्या आतून चमकणाऱ्या तर बाहेरून मऊशार असतात. फुलांमधले पुंकेसर आणि पाकळ्यांचा भाग गळून फळे तयार होतात . पुंकेसर आणि पाकळ्यांचा भाग गळून पडल्यावर त्या ठिकाणी शेंगा तयार व्हायला लागतात. या शेंगांमध्ये काळ्या रंगाच्या अनेक बिया असतात. मिरीच्यादाण्यासारखा त्यांचा रंग व आकार असतो . परिपक्व झालेल्या शेंगांमधल्या बिया पांढऱ्या कापसामध्ये लगडलेल्या असतात
Indian Silk Tree
1) या वनस्पतीच्या लाकडपासून काड्यापेट्या ,ढोल ,खेळणी तयार करतात .
2) फळांपासून मिळणारा कापूस दोरा व वस्त्र उद्योगात वापरला जातो.
3 ) या वनस्पतीचा डिंक एरंडेल व राख मिसळून लोखंडी पात्रातील भेगा बुजवण्यासाठी वापरला जातो.
4 ) डिंक दाह कमी करणारा असून आमांश ,मासिक अतिस्त्राव,क्षय ,इत्यादी विकारांवर दिला जातो .
5 ) सावरीच्या बियांपासून मिळणारे तेल खाण्यास ,साबण तयार करण्यासाठी तसेच दिव्यांकरिता वापरले जाते .
6 ) सावरीची मुळे रताळ्या प्रमाणे भाजून खातात.
7 ) सावरीची कोवळी फळे कफोत्सारक, उत्तेजक आणि मूत्रल असून खडे बनण्याच्या विकारात तसेच मूत्रपिंड आणि मूत्राशय यांच्या विकारात दिली जातात .
8 ) कोवळ्या फुलांच्या कळ्यांची भाजी केली जाते .
10 ) बुरशीनाशक, मधुमेह, अँटी कॅन्सर अँटी ऑक्सीडेंट ,जखमा लवकर भरून येणे, शितल , उष्णतारोधक, आतड्यांची सूज कमी होऊन पचनशक्ती सुधारते.
11 ) जुना ताप, सर्दी , कफ यावर गुणकारी आहे.
12 ) या वनस्पतीमध्ये सोडियम, लोह ,कॅल्शियम , मॅग्नेशियम ,फॉस्फरस, विटामिन-A,C,E इत्यादी पौष्टिक तत्वे आहेत.
काटे सावर एक रानभाजी
काटेसावर
कोवळ्या कळ्यांची भाजी बनवण्याची पद्धत
साहित्य :
काटेसावरच्या कोवळ्या कळ्या, कांदा ,लसूण, कढीपत्ता ,जिरे ,मोहरी, तेल,तिखट, मीठ इत्यादी.
कृती :
प्रथम काटेसावरच्या कोवळ्या कळ्या बारीक चिरून घ्याव्यात. नंतर बारीक चिरलेल्या कळ्या गरम पाण्यात उमवून पिळून घ्याव्यात. त्यानंतर कढईत तेल गरम करून त्यात बारीक चिरलेला कांदा ,लसूण ,कढीपत्ता, जिरे, मोहरी टाकावे. कांदा लालसर झाल्यानंतर त्यात पिळून ठेवलेल्या कळ्या टाकाव्यात व त्यानंतर त्यात तिखट आणि चवीनुसार मीठ टाकून कढईत परतून घ्यावे.
Post a Comment